Ve unutmayalım tüm bunlar ortalama sıcaklıklar sanayi ihtilalinden bu yana 1.1 derece arttığı için oldu.
GÜLAY ERDEMLİ
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’ne (IPCC) nazaran son 125 bin yılın en sıcak periyodunu yaşıyoruz. Bunun ardında yatan en kıymetli nedeni biliyoruz; fosil yakıtlardan kaynaklanan sera gazı emisyonları… 2004 yılından bu yana sıcaklık, sel ve kuraklık dahil olmak üzere ‘aşırı’ hava olayları için 400’den fazla araştırma yapıldı. Her birinde iklim değişikliğinin bu ekstrem hava olaylarının nedeni olduğu ortaya çıktı. Nature mecmuasında yeni yayınlanan bir araştırma ise Avrupa’daki sıcak hava dalgalarının ABD üzere öteki kuzey enlemlere nazaran üç-dört kat süratli arttığını söylüyor. Bunu nedeni kuzey yarımkürede batıdan doğuya olan hava akımında değişiklik.
Peki iklim nereye gidiyor? Birleşmiş Milletler (BM) tarafından belirlenen maksat, global sıcaklık artışlarını sanayi öncesi düzeylere nazaran 1.5 derecede sınırlamak. Bu gayesi gerçekleştirmek için sera gazı emisyonlarının 2030 yılına kadar neredeyse yarıya inmesi, 2050 yılına kadar sıfırlanması gerekiyor. Birçok bilim insanı tüm bunların insanlığın şimdiye kadar yaşadığı en büyük zorluk olduğuna inanıyor.
Tüm bu hava olaylarının iktisat üzerinde de kıymetli tesirleri var: Sıcaklığı ekonomik sonuçlarla ilişkilendiren pek çok araştırma var. 2018 yılındaki bir araştırma ABD eyaletlerinin ekonomilerinde büyümenin sıcak yaz aylarında daha düşük olduğunu ortaya koydu. Sıcak hava kelam konusu olduğunda klimaların ve öbür soğutma ekipmanlarının tam kapasite kullanılması doğal olarak güç kullanımını da artırıyor. Bu artış elektrik şebekelerini zorluyor. Elektrik kesintileri ise iktisat için epey maliyetli. Örneğin 2019 yılında Kaliforniya’daki elektrik kesintileri 10 milyar dolara mal oldu.
Görünen o ki bizi pek de düzgün günler beklemiyor!
İYİ KISSAYI HERKES SEVER
“Kitap okuyanların sayısı azaldı, yayıncılık ölüyor” diyenlere kulak asmayın. Yayıncılık sanayisi ölmekten çok uzak. Hatta dünyada basılı kitap 2021’de 2020’ye kıyasla yüzde 8,9 arttı.
Eskiden yalnızca gazetede köşe yazan kitap eleştirmenleri, kitap kulüpleri varkensosyal medya kitaplar hakkında konuşma halimizi, tercihlerimizi değiştirmeyi başarıyor. Bookstagram, Booktok, BookTube derken yayıncılık diğer bir şeye evriliyor.
Örneğin #bookstagram etiketiyle Instagram’da kitap üzerine kanaat önderliği yapanlar ortasında bu yolla geçinenler bile var. Bu şahıslara de ‘bookstagrammer’ deniyor. YouTube da kitapseverlerin buluştuğu bir toplumsal medya platformu. BookTuber’lar kendilerini ise okuma vlogları, kitap tavsiyeleri, online kitap kulüpleri, kitap incelemelerine adamış kullanıcılar.
Yayıncılık dünyasında en yeni fenomen ise TikTok. Tarihin en süratli büyüyen toplumsal medya platformu birebir vakitte gençler ortasında en tanınan olanı. Bu platformda kitapla ilgili kısa görüntülere Booktok, yayınlayanlara ise Booktokkers deniyor. Booktok gönderilerinin birçoklarını kitap görsellerini tanınan müziklerle eşleştiren eğlenceli görüntüler oluşturuyor. BookTok sayesinde okuma yine ‘havalı’ hale geldi. Gençler ortasında okumaya olan hevesi artırması ve kitap satışlarına tesiri ise sevindirici bir gelişme.
Yayıncılıkla ilgili yeni trendler 2023 yılında kesimde beklenen gelişmelerin de habercisi. Booktok, katiyetle kesimi domine edecek. Profesyonel kitap eleştirmenleri çoktan TikTok’a girdi bile.
Sesli kitap satışları beklenen süratte olmasa da o alanda değerli gelişmeler yaşanıyor. Spotify’ın sesli kitap uygulaması Findaway’i, Storytel’in Audiobooks’u satın almasıyla sesli kitap pazarına çok sayıda büyük oyuncu girmiş oldu. Bölümün 2027 yılına kadar 3,3 milyar dolardan 15 milyar dolara çıkması bekleniyor.
Şekli değişse de öyküler devam ediyor… Okumaya devam…
MARKALARIN ‘ARANMA’ YARIŞI
BusinessFinancing.co.uk sitesinin analistleri Google arama bilgilerini kullanarak ABD ve dünyada en çok aranan markaları belirledi.
Netflix’in karlılığı azalsa da hala açık orta önde. 92 ülkede en çok aranan marka olmayı başardı. Netflix’in aranma rekoru ayda 16,3 milyon arama ile Brezilya’da. Çin’de enteresan bir durum var. Sansür ve hükümetin sıkı medya yönetmelikleri Netflix’in seyirciyle buluşmasına pürüz oluyor. Fakat meraklıları VPN üzerinden Netflix’i izlemeye devam ediyor. Netflix, Çin’deki en sevilen marka Baidu’nun yerini almayı başardı.
Tacikistan ve Türkmenistan’da en çok aranan marka BMW. Marka Tacikistan’da bir statü sembolü olarak kabul ediliyor. Afrika’da 27 ülkede Netflix, 9 ülkede Amazon, 4 ülkede de Alibaba açık orta önde. Kenya’da Paypal, Netflix’ten bayrağı devralarak birinci sıraya yerleşti.
Starbucks ülkelerin yüzde 88,2’sinde en çok aranan kahve markası. İsrailli kahve markası Cofix, Belarus’ta en çok aranan şirket.
Fast-food’da KFC, McDonalds’ı geride bıraktı. Çok uluslu Amerikan pizza markası Little Ceasars Meksika’da en çok aranan Fast-food markası. Telefon markalarında Apple önde gidiyor.
‘SON KULLANMA TARİHİ’ NE KADAR YANLIŞSIZ?
Yiyeceklerin son kullanma tarihleri baş karıştırıcı. Florida Üniversitesi’nde mikrobiyolog ve halk sıhhati araştırması konusunda çalışan akademisyen Jill Roberts’ın The Conversation’da kaleme aldığı makale ilgi cazip.
Bu yaz, Listerioziz nedeniyle son aylarda Florida’da 22 kişi hastanelik oldu, bir kişi hayatını kaybetti. Listerioziz; listeria monocytogenes bakterisiyle kontamine olmuş besinlerin tüketilmesiyle ortaya çıkan önemli bir enfeksiyon hastalığı. Bu enfeksiyon ABD’de besin zehirlenmesi vefatlarında üçüncü sırada.
Görünmeyen besin tehlikelerinden kaçınmak için, ambalajlardaki tarihleri sık sık denetim ediyoruz. Lakin tarihler vakit zaman baş karıştırıcı olabiliyor. Kimi etikette ‘son kullanma tarihi’, kimisinde ‘şu tarihe kadar tüketilmesi öneriliyor”, kimilerinde da yalnızca üretim tarihi yazıyor.
Ancak tarihlerin inançlı tüketimle pek ilgisi olmayabiliyor. ABD’de (bu şekil araştırmalar çoklukla Amerika ve Avrupa’da yapıldığı için onları baz almak durumundayım. Lütfen biz Türkiye’de yaşıyoruz ha teğe oralardaki araştırmaları yazma falan demeyin) hane halkının gelirinin ortalama yüzde 12’si besine harcanıyor. Lakin tüketmek büsbütün inançlı olmasına karşın birçok yiyecek çöpe gidiyor. Hatta şöyle bir sayı var: Mevcut besinlerin yüzde 31’i asla tüketilmiyor! Atık sorunu çabucak her ülkede önemli bir sorun. FDA, ABD’de eser tarihlendirme konusundaki baş karışıklığının boşa harcanan yiyeceklerin yüzde 20’sinden sorumlu olduğunu açıkladı. Bu da yılda ortalama 161 milyar dolara mal oluyor.
Paketlenmiş besinlerin üzerine tüketiciyi bilgilendirmek hedefiyle etiket konulması bir mecburilik. Lakin tarihler besin üreticisi tarafından belirleniyor, pek birçok da besin bilimine dayanmıyor. Kimi besin üreticileri büsbütün bir pazarlama stratejisi olarak ‘son kullanma’ tarihi belirliyor.
Gıda kıtlığının kapıda olduğu, ekonomik sıkıntılarla baş etmeye çalıştığımız günümüz dünyasında tahminen de hiçbir işe yaramayabilen ‘son kullanma tarihi’ yüzünden önemli bir israfla karşı karşıyayız. Besinlerin raf ömrünün hem besin pahası, hem de güvenliğimiz açısından yeni bilimsel datalarla belirlenmesi koşul. Önümüzdeki süreçte bu bahsin çok daha fazla gündeme geleceğini düşünüyorum. Takipteyim…
AMAZON SIHHATE KAFAYI ‘TAKTI!’
Amazon geçen hafta sıhhat alanındaki en büyük satın almalarından birini gerçekleştirdi. Merkezi San Francisco’da bulunan, toplam 188 ofisli One Medical’i 3,9 milyar dolara satın alacağını duyurdu. 767 bin üyesi bulunan şirket fizikî sıhhat ofisleri dışında sanal sıhhat hizmeti de sunuyor. Yıllık 199 dolar abonelik fiyatı bulunan One Medical son üç aylık raporlara nazaran karlı değil.
Şirket 2018 yılında online eczane platformu PillPack’i 753 milyon dolara satın aldı. Böylelikle 560 milyar dolarlık reçeteli ilaç sanayisinden hisse kapmayı başardı. Amazon’un sıhhatteki öbür yatırımı 2019 yılında çalışanlarını tedavi etmek, acil tıbbi bakım hizmeti vermek için kurduğu Amazon Care’di.
Dev şirketin sıhhate olan ‘tutkusu’ ve yüksek ölçüde yatırım yapması ise tartışmaları da beraberinde getirdi. Kapalılık savunucuları şimdiden milyonlarca müşterinin ne satın aldığını bilen Amazon’un insanların sıhhat kayıtlarına erişmesinin sonuçlarından kaygılı. Amazon’un bu satın almayla insanları manipüle etmek maksadıyla en mahrem ferdî datalara ulaşmasının son derece tehlikeli olduğunu savunanların sayısı giderek artıyor.
Pek çok teknoloji devi de sıhhat alanındaki yatırımlar konusunda birbiriyle müsabakaya devam ediyor.