Özellikle eski yapıtların onarımı üzerinde çalışmalar yapan ASAR Anı Sanat Araştırma Onarım Mimarlık şirketi kurucusu mimar Meral Oğuz, tarihi Çeşmeköy Camii’nin onarımına ait yaptığı kıymetlendirme şöyle:
10 Haziran 2022 saat 14:22’den beri MUĞLA SEVERLERİN gündemini meşgul eden Datça-Cumalı Mahallesi Çeşmeköy Mevkii’nde bulunan tarihi Çeşmeköy Camii’nin onarımına dair Muğla Büyükşehir Belediye lideri Osman Gürün’ün özel hesabından yapılan “öncesi/sonrası” paylaşımı üzerine çeşitli kanallardan direk muhatabı olmasam da hasbelkader Muğla vilayet geneli onarım proje/müşavirlik ve uygulamalarıyla 2001 yılından beri hür mimarlık hizmetlerinden onarımı önceleyen bir işliğin kurucusu mimar olarak tarafıma gelen “Ne diyorsun/sunuz?” sorularını cevaplama gereği ve görüşlerime değer verip soran vatandaşlara karşı da sorumluluğu doğmuştur.
NE DİYORSUN/SUNUZ?
Bu soruya birinci karşılığım hiç düşünmeden sözü sözüne şu oldu: “Müteahhidin başında denetim teşkilatı ve takımında tam vakitli onarım uzmanı şantiye şefi olmadan başına nazaran uygulama yapıp, yapının tüm eskilik pahasının yok olmuş olmasıdır. Proje müellifinin de buna ses çıkarmamasıdır.” Akabinde şu cümle geldi: Liderin bunu paylaşması değişik. Değil mi? Buna ait fikirlerimi evvelki gün paylaştım. Artık gelelim lider Osman Gürün’in toplumsal medya hesabından yapılan Neydi?/ Ne oldu? paylaşımına yağan yansıların kaynağındaki hissin altında yatan YAPININ ESKİLİK PAHASI dediğimiz kıymetinin nasıl yok olmuş olabileceğine. (Bakınız kremalı pasta-oreolu dondurma üzere haklı bulduğum eleştiriler)
Paylaşımdan anlaşıldığı üzere kelam konusu camii restore etme Proje fikri Muğla Büyükşehir Belediyesine aittir. Projenin müellifi ise kent kültürü üzerine çeşitli kitapları bulunan yazar-Y.mimar Ertuğrul Aladağ’dır. Uygulamanın bütçesi de Muğla Valiliği uhtesindeki eski yapıtların tamirine katkı fonundan karşılanmış olmalıdır. (Öyledir herhalde diye kestirim ediyorum, değilse o da başka konu)
PEKİ BU NOKTADA SÜREÇ NASIL İŞLİYOR BİR ONA BAKALIM:
Kudeb’lerin (Koruma Uygulama ve Denetleme Bürosu) ilgili yönetmeliklere nazaran teşkil edildiği bölgelerde -Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Kültür Bakanlığının kendi projeleri haricindeki- eski eser yapıların müdahale kararlarını içeren onarım proje onayı şura kararında yüksek heyet unsur kararlarına nazaran şöyle denmek zorundadır: “projelerin uygun olduğuna, uygulama sırasında yeni izlere rastlanması durumunda projelere işlenerek Heyetimize iletilmesine, uygulamanın Muğla Büyükşehir Belediyesi KUDEB kontrolünde, proje müellifi kontrolü ve sorumluluğunda yapılmasına, uygulama sonucunu gösteren teknik rapor ve fotoğraflar heyetimize iletilip uygun görüş alınmadan kelam konusu yapıya kullanma müsaadesi verilmemesine karar verildi” bu cümleyi gelin birlikte bileşenlerine ayıralım:
1) UYGULAMA SIRASINDA YENİ İZLERE RASTLANMASI DURUMUNDA PROJELERE İŞLENEREK HEYETİMİZE İLETİLMESİNE…
Peki bunu kim yapacak? 2863 sayılı Kültür Varlıklarını Müdafaa Kanunu ve ayrıyeten 5846 sayılı fikir sanat yapıtları kanununa kapsamında proje müellifi kim ise o yapacak. Burada kimdir proje müellifi? Projeyi yapan ve Müdafaa heyetinden onaylatan ofis tescil dokümanı olan vergi mükellefi özgür mimar. Pekala bu işte ne olmuştur? Projeyi konseyden onaylatan müellifin beyanına göre
“Restorasyon projesi bana ilişkin. Uygulama sorumluluğu belediyenin; ayrıyeten proje müellifliği de onlara geçti.” olmuştur.
Bu nasıl olmuştur? Proje müellifi sayın Ertuğrul Aladağ beyanında şöyle demiş:
“…ihaleyle verilen inşaatın başlaması basamağında, inşaatın denetlenmesinde Belediye Kudeb denetlemesinin öne geçmiş olduğunu fark ettim… Dışlanmışlık hissiyle: doğan çocuğu diğerinin kucağına vermenin kaçınılmaz olduğunu fark ederek, müellifliği devrettim; zati mevzuatta böyleydi.”
Buradan anlaşılıyor ki müellifin konsey kararı ile verilen kontrol ve uygulama sorumluluğu misyonunun (ki yerine getirilmemesi halinde bir muhalif uygulama olduğunda heyetin tek muhatabı pozisyonunda olandır ve ters uygulama halinde meslekten men cezası alandır) gereği olan yönetim ile ortasında bir mesleksel denetimlik kontratı tesis edilmemiştir ki müellif kendini heyet kararı ile verilen misyondan “dışlanmış” hissetme lüksünü yaşayabilmiştir. Lüksü diyorum zira 1. Küme anıtsal yapı sınıfındaki bir eski yapıtın uygulama sorumluluğu -hele ki ikamet ettiğin kentten uzak bir yerleşkede ise- o denli az buz bir misyon olmayıp 1) Yönetim 2) Yüklenici 3) yükleniciye bağlı -güya mahallinde yaşadığını ikamet evrakı ile ispat etme ve her dakika işin başında olma mecburiliği bulunan- onarım uzmanı şantiye şefi üçgeninde insanın ömründen ömür götüren bir misyon ve sorumluluktur. (Ki bu üçgenin Bermuda Şeytan Üçgenine dönüştüğü vilayetimizdeki kaç örnekleri de, soran, sormaya yürek edecek olan yürekli araştırmacı gazeteciler ve faal olmak isteyen mülki amirler olursa bilahare ve hiç sakınımsız somut kanıtları ile anlatır, neden kentimizde kimi takımlar değişmediği sürece resmi ihalelere girmediğimizi, girmeyeceğimizi girenlerden de soran olursa kendilerini nerelerde ve nelere karşı ve nasıl kollamaları gerektiği ile ilgili uyaracağımı anlatırım…)
Kurul Kararı ile müellife sorumluluk verilir lakin ticaret hukukuna uygun mimarlar odası taban bedel tarifesinden az olmamak kaydıyla düzenlenmiş mesleksel denetimlik kontratı yoksa kimse bu vazifesi niçin yerine getirmedin diye soramaz hasebiyle müellif olarak hele ki üstte tariflenen üzere üçgenler ortasında uygulama sorumluluğunu üstlenmesen daha iyi/yeğ olabilir… Vilayetimizdeki örneklere bakıldığında ise müellifin içinde olmadığı bir uygulamanın hiç lakin hiç içe sinilen formda sonuçlandığı olmamıştır. Olmadığından da; zihniyet değişmediği ve kimi takımların liyakat sahibi olanlarla yenilenmediği sürece bu durum doğurduğun çocuğu sokağa atmak ya da imkansızlıklar nedeniyle kendi çocuğunu kendi istediğin halde yetiştirememek onu şartları çok da düzgün olmayan bir yetiştirme yurduna teslim etmek ile eş bedel bir histir. Gerçekten müellif mimar Sayın Aladağ’da “Dışlanmışlık hissiyle: doğan çocuğu diğerinin kucağına vermenin kaçınılmaz olduğunu fark ederek, müellifliği devrettim; zati mevzuatta böyleydi.” demiştir.
Peki soralım: Hangi mevzuat kuzum? Biri bana bu mevzuatın nerede yazdığını bir gösterebilir mi? Bu türlü bir mevzuat yok ancak bu türlü bir makûs gelenek var. Ve bu makûs gelenek de kentimize, kentimizdeki onarımların emlak vergilerinden % 10 kesinti yapılarak oluşan fondaki bütçelerini belediyelerin bütçelerine aktaran Yatırım İzleme takımı ile görüşmeler yapan müteahhitlerin önerisi (ricasıyla!) kentimiz büyükşehir olduktan sonra birinci başlarda değil de belirli bir vakitten sonra tam da tarih veriyorum 2013 yılından sonra getirilmiştir. Bu fondan yararlanan öbür kurumlar da bu makus geleneği taklit etmişlerdir. Sizce neden bu öneri/rica? Onu da talep eden olursa ayrıntılı bir biçimde bilgi ve dokümanlarıyla anlatırım… Hasebiyle bu makûs geleneğin ziyanlı çıkanı da tekrar kentimiz olmuştur. Bu türlü bir gelenek kentimiz büyükşehir olmadan evvel özel yönetim vaktinde var mıydı? Karşılık veriyorum: Yoktu. Bakınız başında onarım uygulama deneyimine sahip müellifi olan onca müspet onarım uygulaması.
2) UYGULAMANIN MUĞLA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ KUDEB KONTROLÜNDE, PROJE MÜELLİFİ KONTROLÜ VE SORUMLULUĞUNDA YAPILMASINA
Cümleyi tekrar okuyalım. Pekala neden Kudeb’lerin kontrol yetkisi var fakat sorumluluğu yok? Müellifin hem kontrol yetkisi hem de sorumluluğu var? Davul oburunun tokmak diğerinin elinde olabilir mi? Olmamalı? Karşıt bir uygulamada müellifin kellesi gidip Kudeb Mimarının kellesi yerinde kalsın kamuda işler aksamasın denmiş olabilir mi? Ya da her Kudeb’te onarım uzmanı ya da mevzuata nazaran onarım uzmanlığı yerine geçebilecek onarım iş bitirmesi bulunan münasebetiyle onarım uygulamasını denetleyebilecek deneyime sahip olan mimar bulunmuyor olabilir mi? Evet olabilir, örneğin Milas Belediyesi Kudeb’te ve Bodrum Belediyesi Kudeb’te onarım uzmanı mimar bulunmamaktadır. Hasebiyle yetkinliği olmayana yetki verilemeyeceği üzere sorumluluk da verilemez olmalı, heyet kararları ile Kudeblere sorumluluk değil yalnızca kontrol yetkisi verilmiş oluyor. Böylelikle hele ki şantiye şefi de ortada yoksa, gerekirse kudeb işçileri değil de Müellif hür mimarlar kurban ediliyor yada edilmeye kalkışılabiliyor. Bununla birlikte Müdafaa Yüksek kurlunun 660 nolu prensip kararının III. UYGULAMANIN DENETLENMESİ başlığında: “Koruma Heyetlerince onaylanan her ölçek ve nitelikteki plan ve projelerin uygulamada uzmanlarınca denetlenmesi gerektiğine, bu manada, imar ve müdafaa mevzuatında, belediyelere ve valiliklere verilen kontrol yükümlülüğünün yanı sıra, UYGULAMANIN MÜELLİF MİMAR TARAFINDAN KONTROLÜNÜN DE YASAL VE MESLEKSEL BİR SORUMLULUK OLDUĞUNA, Uygulamanın şurası kararlarına uygun olması için gerekli mesleksel kontrol sorumluluğu, tıpkı halde hür mesleksel hizmet yetki ve şartları taşıdığı mimarlar odasınca belirlenen müellif mimar tarafından üstlenilmesine, kelam konusu mesleksel kontrol sorumluluğunun, MÜELLİF MİMARIN İSTEĞİ İLE BİREBİR ŞARTLARI TAŞIYAN BİR ÖBÜR MİMARA DEVREDİLEBİLECEĞİNE, iskan müsaadesi için kontrolden sorumlu mimarın, uygulamanın konsey kararına uygun olarak sonuçlandığına dair raporun müdafaa şurasına iletilmesi gerektiğine” denmiştir. Pekala müellif bu sorumluluğunu nasıl yerine getirecektir. Öncelikle mimarın bu sorumluluğu işverence/idarece sözleşme/teminat altına alınacak ve ruhsata da bu kontrat yeterince imza atacak böylelikle bu sorumluluğu yerine getireceğini taahhüt edecektir. Tıpkı yeni yapı ruhsatlarında müelliflerin ruhsat belgelerine verdikleri taahhütler üzere. Yani kontrat yoksa heyet kararı ile fiili durum ortasında büyük bir çelişki ve münasebetiyle başıboşluk oluşmaktadır. Mukavele yapıldı diyelim her dakika şantiyede olması gereken müellif mimar mıdır? Karşılık veriyorum: Hayır. Müellif mimar uygulamanın her değişen iş etabında bulunur evvelki basamakta konuşulanları ve şantiye defterine kaydedilerek ya da ne konuşulduğu 3 imzalı (müellif, şantiye şefi ve TUS mimarı) tutanak altına alınarak belirlenen uygulamaları denetler ve karşıtlık varsa düzelttirilmesini söyler ve düzeltilmesi için vakit verir. Kime? Şantiye şefine. Düzeltilmez ise yönetime ve heyete yazılı olarak bildirir, yönetim ya da heyet gereğini yapar. Terslik yoksa bir sonraki ziyaretine kadar kendisinin bilgisi ve konsey onaylı proje dahilinde neler yapılabileceğini ve yapılamayacağını tanım eder. Müellif mimar ile şantiye şefinin farkı nedir? Şantiye şefi uygulamanın başından sonuna kadar uygulamanın her dakikasında emekçilerin başında durup işin fen ve sanat düsturlarına ve müdafaa unsurlarına ve projeye uygun yürümesini tesis eder, projeye yorum katmadan (yorum yetkisi yoktur) motamot uygulatır, çelişkili gördüğü konular, projede sehven yapılmış ve müellifinde münasebetiyle şuranın da gözünden kaçmış teknik yanılgılar ya da yeni çıkan bilgi bulgular var ise işi derhal durdurur ve müellife “şimdi ne yapalım?” diye müellif mukavelesinde yazan irtibat kanallarından haber iletir. Müellif bu ortada ne mi yapar? Ofisinde yeni projelerine çalışıyor ya da resmi kurumlarda başka projeleri ile ilgili işlerini takip ediyor, yürüttüğü başka projelerle ofisindeki istihdamın sürekliliğini sağlıyor, proje ve denetimlik hizmetlerinin faturasını kesiyor, devlete vergisini veriyor, bu vergilerin yol, su elektrik olarak, bazen de âlâ restore edilmiş gelecek nesillere inançla aktarılmış eserler olarak geri dönmesine çabalıyordur, tıpkı kentlilerin ödediği emlak vergilerinden arttırılan fonun kente yeterli restore edilmiş yapılar olarak geri dönmesinin beklendiği üzere. Gereken vakitlerde da özellikle her değişen iş kademesinde şantiyelerini ziyaret ediyordur. Yok o denli müellifin başından sonuna şantiye çavuşu üzere işin başında durma lüksü… Müellif devletin/kamunun takımlı elemanı değildir. Olmamalıdır.
3) UYGULAMA SONUCUNU GÖSTEREN TEKNİK RAPOR VE FOTOĞRAFLAR HEYETİMİZE İLETİLİP UYGUN GÖRÜŞ ALINMADAN KELAM KONUSU YAPIYA KULLANMA MÜSAADESİ VERİLMEMESİNE KARAR VERİLDİ.
Kurul kararlarının bu kısmında teknik raporu kimin yazacağı hususu net olarak belirli edilmiyor olsa da burada kastedilen şura üyelerince 5846 sayılı yasaya ters davranma cürmü işlememesi ismine proje müellifi mimarın teknik raporunun iletilmesinin istendiğidir. Çünkü müellifin “şantiye şefi uygulamayı düzgün yürütememiş, ya da başında durmadığından ilgili yönetimince verilmiş sertifika sunamamasından usta olmadığı anlaşılan ustalarca (!) başına nazaran ve projeye ters uygulama yapılmış düzeltilmeli” dediği bir uygulamayı şura uygun bulup yapı kullanma müsaadesi verirse müellifin konseye 5846 sayılı fikir sanat yapıtları kanununa nazaran dava açma hakkı doğar. Bunun tam aksisi de müellif projeye uygun olamayan bir işe palavra beyanda bulunarak ya da münasebetlerini açıklamadan uygun raporu verirse konsey tarafından 2863 sayılı yasanın ilgili hususları uyarınca meslekten men cezası ile yargılatılma hakkı doğar.
Söz konusu cami onarımında yapılan uygulamanın aksiliğine ait reaksiyonlara yanıt olarak Muğla Büyükşehir Belediyesi’nce yapılan açıklamanın bir yerinde, “… kiremit baskılı sıva yapının özgün haline uygun olarak aslına uygun materyal ve teknikle yapılmıştır. Yapıdaki tüm uygulamalar yapının onaylı onarım projesine uygun olarak onarım prensipleri ve kurallarına nazaran tamamlanmıştır” denmiştir. Buna rağmen ve bundan farklı olarak proje müellifi ise açıklamasında: “Binanın özgün cephesinde kiremit baskılı sıva vardı. (Datça’da ve Ege Adalarında çokça kullanılmış.) Kaliteli kireci olmayan yerlerde duvar harcı kille yapılır ve su almaması için sıvanır (duvarın gevşekliğine de dayanak olur) ve sıva dökülmesin diye sıkça kiremit kırığı bastırılıp badalanır. LAKİN İHALE İŞİ YA BU: KİREMİDİ SÜS SANMIŞLAR…” demiştir. Fikrim odur ki: Eski fotoğrafları incelediğimizde bu kiremit baskılı denen sıvanın kimi Fethiye / Kayaköy meskenlerinde de sıklıkla kullanıldığını görüyoruz. Bu sıva tekniği daha çok yapının tüm yüzeyinde değil de vaktin birinde dökülen sıva kısımlarında tamir harcı olarak kullanıldığı gözlenmiştir. Mevcut sıva katmanını ve sıva altı dolgusunu tümüyle kaldırmadan üzerine uygulanan tamir harcının düşmemesi ve yüzeyde daha güzel tutunması için kiremit modülleri donatı fonksiyonu gördüğü üzere birebir vakitte gerek toz, gerek pirinç gerekse de modüllü formda kiremit materyal harcın bünyesindeki suyu fiyat ve harcın süratlice kuruyup çatlamasını önler, sıvanın bünyesindeki suyu yavaş yavaş vermesini çatlamamasını sağlar. Paylaşımdaki eski fotoğrafa bakıldığında bu kiremit parçacıklı sıvanın yapının tüm cephesinde değil birtakım yerlerinde zannımca vaktin birinde dökülen sıva kesimlerinin yama biçiminde tamir edilmesinde kullanıldığı münasebetiyle bir müdahale izi olduğu görülmektedir. Onarım sırasında bu doku tüm yüzeye uygulandığında (outocad programındaki hatch=tarama komutu gibi) elbette ki bu yanlış bir uygulama olmuştur. Özgününde tüm yüzeyde kiremit parçacıklı sıva kullanıldığına dair bir delil da o denli sanıyorum ki olmasa gerek. Bu durumda yapının temelli tamirat ile müdahale gördüğü güne kadar olan hafızalardaki halini çok da değiştirmeyen, yüzeyin kısmen yenilenip kısmense konserve edildiği (duvar iç yüzeylerinin sıvanıp güçlendirildiği, dış yüzeylerinin de tekniğine uygun borulama yapılıp zarflanarak müellif kontrolünde enjeksiyonla güçlendirildiği) mevcut dokunun hasebiyle yüzeyin eskilik bedelinin korunduğu bir onarım anlayışı yanlışsız olurdu (naçizane fikrim). Yapının kolay dikdörtgen tek katlı formu nedeniyle vücut duvarlarında önemli yapısal çatlaklar yoktuysa çok da taşıyıcılık açısından sıkıntılı bir durum teşkil etmiyor olsa gerek. 1. Küme anıtsal yapı olduğuna nazaran o denli sanıyorum ki Heyet belgesinde da onarım konusunda tecrübeli bir inşaat mühendisi raporu ve ruhsat ekinde de statik projesi mevcuttur. (Kehanette bulunuyorum tabi lakin belgesine bir bakılması lazım) Tüm cephe yüzeyinin müellifinin kiremit baskılı olarak tanımladığı sıva ile kaplı olduğunun kesin delili olan bir veri/eski fotoğraf olduğunu da beklemiyorum doğrusu. Elinde bu türlü bir fotoğraf olan varsa da Müdafaa şurasına iletsin ve kamuoyuyla da paylaşsın derim. Bir de tabi mimari projede cephe yüzeylerindeki bozulmalara nasıl müdahale edileceği de tanımlanmış olmalı ki proje; 660 sayılı prensip kararına uygun ve eksiksiz bulunarak onaylanmış ve dahi Tarihi kentler birliğinden de ödül almış olsun. Onaylı projede bu kiremit kesimli sıvanın tüm yüzeye uygulanacağının açık açık yazdığı bir müdahale kararı olduğunu düşünmüyorum ki müellif de: “ihale işi ya bu: kiremidi süs sanmışlar” demiştir. Bunun dışında yapının kontur ve gabarisinde bir değişiklik olmadığı yok olan beşik çatısının yine yapıldığı paylaşılan fotoğraflardan görülebilmektedir. Üstad ozan-mimar Cengiz Bektaş da kitaplarında onarımlarda yapılan iki cehennemlik günahtan bahsetmiştir. Bunlardan biri iz silmek başkası de -mış üzere yaparak gelecek jenerasyonları yanıltmaktır. Bir 3. sü de bu yapıda olduğu üzere eskilik bedelinin “tümüyle” yok edilmesidir denebilir. Kimi paylaşım ve yorumlarda bahsedilen Venedik tüzüğüne dayandırılan konu da budur. Bu yapıda -mış üzere yapmak yani gelecek jenerasyonları yanıltmak günahı işlenmiş üzere görünmekle birlikte eskilik pahasının büsbütün yok edilmesi rahatsız edici göz tırmalayıcı bir durum oluşturmuştur. (tüm yüzey mi kiremit baskılı sıvaydı yoksa yalnızca geçmişte tamir görmüş olabileceği düşünülen yüzeyler mi?) Benim asıl merak ettiğim Müdafaa konseyi hangi projenin ve hangi müellifin raporuna istinaden yapıya uygunluk vermiştir? Vatandaşların, Ayşe teyzelerin, Ali amcaların konutlarında değil de Kamu kurumlarının kendi sahip olduğu birçok yapıda olduğu üzere son anda bir asbuilt proje çizdirilerek müdahale kararları uygulanan biçimiyle tadile edildiği bir proje sonrasında mı yapı kullanma müsaadesi vermiştir? Bu türlü bir durum vardıysa bu müellifine bilgisi ve onayı dahilinde olmuş mudur? Tüm bunların yanıtı evvel Y. Mimar Ertuğrul Aladağ sonra da ruhsatta ismi geçen şantiye şefi ile Uygulama sorumlusu mimarda ve mevzuyu müdafaa heyetine rapor eden mimar ile yapı kullanma müsaadesini bu haliyle içine sindirerek veren heyetin mimar ve sanat tarihçisi üyelerinde gizlidir. Lider Osman Gürün’e sorulacak soru ise onarım uygulaması konusunda tecrübesi de bulunan proje müellifi Ertuğrul Aladağ’ın kontrat ile sorumluluk vermek suretiyle uygulama sürecine neden dahil ettirilmediğidir. Müellif diyor ki: “Resmi sistem, müteahhitle baş başa olmak sıkıntısında; ortalarında mimarın olmasını sorun görüyor.” Bunu şahsen deneyimleyen bir onarım mimarı olarak diyorum ki bu baş başa olmak istemenin nedenleri de çok uygun biliyoruz. Olay büsbütün duygusal… Bu duygusallığın bedelini ise bu toplum boşa giden vergileri ve birden fazla vakit geri dönüşü olmayan müdahalelerle değersizleştirilen kültürel bedelleri ile ödüyor.
Gerçekçi olmak gerekirse, Kudebin mevcut takım yetkili ve vazifelileri sayısı ve sayının mesleklere nazaran dağılımı itibariyle kelam konusu onarıma, vilayet genelindeki öbür onarımların denetlenmesi misyonu de varken ne kadar layıkıyla vakit ayırabilmiştir? Muğla ili geneli masa başı ve alandaki asli vazifelerinin yanı sıra vilayet içi ve vilayet dışı katılmaları gereken konsey, toplantı, teknik seyahat, eğitim vb. faaliyetler nedeniyle ayda kaç gününü alanda olmaya ayırabilmektedirler. Müellifin olmadığı yerde Kudebin ne derece aktif bir fonksiyonu vardır bu kontrollerin yeterliliğini lütfen sizler de değerlendiriniz… Ben KUDEB’te vazifeli bir mimar olsam, heyet kararına da uygun olarak müellife kontrat ile sorumluluk verilen bir uygulamada daha rahat eder, aksini kabul etmez ve gerekçeli olarak amirince yapılan görevlendirmeyi reddederdim. Sen sağ ben selamet derdim… Unutmayalım ki ilgili yönetmelik Husus 15 der ki: — Kamu kurum ve kuruluşları ve belediyeler ile gerçek ve hukukî şahıslar, Muhafaza Yüksek Şurası ve muhafaza bölge heyetlerinin kararlarına uymak zorundadır