Bütün dünya hafta başında NASA’nın yayınladığı James Webb Uzay Teleskobu’nun manzaralarıyla büyülendi. Şimdiye kadar cihanın en net imajlarını yakalayan uzay teleskobu James Webb’in macerası nasıl başladı? Ne vakit fırlatıldı? Başka uzay teleskoplarından farkı ne?
NASA, şimdiye kadar yapılmış en büyük ve en güçlü uzay tabanlı gözlemevi olan James Webb Uzay Teleskobu’ndan bir dizi imaj yayınladıktan sonra, gök bilimciler yeni bir uzay müşahedesi çağının başlangıcı olduğunu ilan ettiler.
Güneş’in yörüngesinde dönen aletten elde edilen görseller, on yıllardır üzerinde çalışılan projenin meyvelerini vermesi açısından bilim beşerlerine da rahat bir nefes aldırdı.
İlk imaj pazartesi günü bir Beyaz Saray basın toplantısında yayınlandıktan sonra, ABD uzay ajansı, Maryland’deki Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nden salı günü daha fazla manzara paylaştı.
DAHA EVVEL HİÇ GÖRÜLMEYEN DETAYLARI ORTAYA ÇIKARDI
Görüntüler, gözlemevinin vaktin başlangıcına bakma, cihanın derin yapısını araştırma ve Güneş Sistemi’nin çok ötesindeki gezegenlerin etrafını saran atmosferlerin incelenmesine imkan sağlama potansiyeli açısından ilham veriyor.
NASA’nın vazifedeki kıdemli proje bilimcisi Dr John Mather, “Çok heyecanlandım ve rahatladım. Bu çok güç bir vazifeydi ve çok uzun sürdü. Hakikaten ne kadar sıkıntı olduğunu anlatmak imkansız… Lakin başardık” dedi. Webb’in proje yöneticisi Dr Bill Ochs, teleskobun harika durumda olduğunu ve bilimsel gereklilikleri karşıladığını, hatta aştığını söyledi. Webb’de operasyon projesi bilimcisi olan Dr Jane Rigby, “Bu galaksileri daha evvel hiç göremediğimiz detaylar olarak görüyoruz” dedi.
BİR BİRİNCİ YAŞANDI…
Pazartesi günü yayınlanan, yaklaşık 5 milyar ışık yılı uzaklıktaki SMACS 0723 gökada kümesinin imajı, gökadaları 13 milyar yıldan daha evvel oldukları üzere odak haline getirdi.
Galaksilerden birinden gelen ışığın tahlili, bu kadar uzak bir galaksi için bir birinci olarak kimyasal yapısını ortaya çıkardı.
Tüm dünyayı büyüleyen uzay imajları, fırlatma rampasına ulaşmadan evvel büyük gecikmeler ve maliyet aşımlarıyla karşılaşan Webb için epey kıymetli bir muvaffakiyet. Aralık ayında fırlatıldığından beri projede çalışan bilim insanları nihayet bu imajlarla rahat bir nefes alabildiler. Pekala James Webb, bu hafta başında yakaladığı imajlara kadar neler yaşamıştı?
30 YIL VE 10 MİLYAR DOLAR HARCANDI
30 yıl ve 10 milyar dolarlık harcamadan sonra, James Webb Uzay Teleskobu (JWST) Aralık 2021’de fırlatıldı. Tarihin en gecikmeli teleskobu olan James Webb Uzay Teleskobu’nun daha evvel hiç olmadığı kadar data almaya başlaması ve kozmosu gibisi görülmemiş bir biçimde keşfetmesi amaçlandı.
JWST’nin çalışmalarına 1990’larda başlandı. O zamanki NASA yöneticisi Dan Goldin, uzay teleskoplarının daha büyük ve daha yiğit olmasını teşvik etti. Fakat uzay aracında yapılmak istenen değişiklikler bir yandan da teknik karmaşaya neden oluyordu.
DEFALARCA ERTELENDİ
Daha komplike bir uzay aracı, daha çok test ve daha çok vakit demekti. JWST için de karışıklık 2011’de doruğa ulaştı: Aracın kıymetli bir kısmı montajın son etabında olmasına karşın, proje hâlâ borç içindeydi ve fırlatma rampasından çok uzaktı.
James Webb, bu tip nedenlerden ötürü birden fazla ertelemeyle karşılaştı. Uzay aracının fırlatma tarihi olarak birinci olarak 2007 olarak seçilmişti. 2007’den 2011’e ve akabinde 2013’e ertelenince basında da sık sık gündeme geldi. Son olarak 2019’da yapılması planlanan fırlatma, Mart 2021’e ertelenmiş, Mart 2021’deki de 31 Ekim 2021’e ertelenmişti. Ertelenme nedenleri ortasında pandemiden başarısız testlere kadar pek çok etken vardı.
Hubble Uzay Teleskobu
HUBBLE’IN YERİNİ ALACAK
Hubble’ın yerini alması planlanan JWST, Hubble’dan daha farklı bir sisteme sahip ve daha da kıymetlisi Hubble üzere pek de misafirperver değil. Hubble’ın Dünya etrafındaki yörüngesi ve tasarımı sayesinde, astronotlar uzay aracını ziyaret edebiliyor, lakin tıpkı durum JWST için geçerli değil. Bu yüzden de testleri titizlikle ilerledi; bu da, sık sık misyonun ertelenmesine, iptal edilmesine, bütçenin gün geçtikçe artmasına neden oldu.
James Webb Uzay Teleskobu, selefi Hubble Uzay Teleskobu’ndan daha hafif. Birden fazla durumda, bir şeyin daha büyük bir versiyonu oluşturulurken, daha ağır ve daha büyük olması beklenir. Lakin bu, JWST için geçerli değil.
Hubble 2,4 metre çapında, sağlam bir ana aynası ve 4.0 metrekarelik bir alanı var. James Webb ise 25.37 metrekarelik bir alana sahip, 18 farklı ayna kesiminden oluşan 6.5 metre çapında.
James Webb, Hubble’dan daha hafif olduğu için de muazzam bir mühendislik başarısı olarak görülüyor.
Sağda Hubble’ın yakaladığı manzara, solda ise James Webb’in yakaladığı görüntü…
HUBBLE’I GEÇTİ
James Webb ve Hubble uzay teleskoplarından alınan imgeler karşılaştırıldığında ise NASA’nın neden 25 yıl ve 10 milyar dolar harcadığı ortaya çıkıyor.
Şimdiye kadar, JWST’nin yakaladığı imajlara en yakın imgeler, sadece 1990’da Dünya’nın yörüngesine fırlatılan Hubble Uzay Teleskobu’ndan geliyordu.
Leicester Üniversitesi’nde astrofizik ve uzay bilimi profesörü olan Martin Barstow, “Görüntülerin gibisi görülmemiş detayı ve çözünürlüğü astronomi için dönüştürücü olacak ve cihan hakkında şu anda sahip olduğumuzdan çok daha derin bir anlayış sağlayacaktır” dedi.
Edinburgh’deki Birleşik Krallık Astronomi Teknoloji Merkezi yöneticisi ve Webb’deki orta kızılötesi aracın baş araştırmacısı Prof Gillian Wright, “Performans harika. Başka yıldızların etrafındaki gezegenleri direkt görüntüleyebilmekten bahsettiğimizde, bunu artık yapabileceğimizi biliyoruz. Artık iş, teleskobun bunu yapıp yapamayacağını değil, hangi yıldızlara bakılacağını ve hangi gezegenlerin imajlarını alacağını seçmek.”
JAMES WEBB KİMDİR?
Evrenin birbirinden büyüleyici fotoğraflarını yakalayan JWST, ismini ise eski bir NASA yöneticisi olan James Edwin Webb’den alıyor. 1949-1952 yılları ortasında devlet müsteşarı olarak misyon yapan Amerikan hükümet yetkilisi Webb, ayrıyeten 14 Şubat 1961’den 7 Ekim 1968’e kadar NASA’nın atanan ikinci yöneticisi oldu. Webb, Kennedy idaresinin başlangıcından Johnson idaresinin sonuna kadar NASA’yı denetledi.