Geçtiğimiz üç hafta boyunca, üst üste üç şiir kitabı hakkındaki değerlendirmelerimi, yorumlarımı yazmıştım bu sayfalarda. Artık ise, bu haftaki yazımı yazmak için masaya oturdum. Antakya Sanat Derneği’yle dayanışma için, Türk Tabipleri Birliği Edebiyat Kolu ile birlikte yaptığımız Hatay ziyaretinden döneli daha beş altı gün oldu. Önüne oturduğum yazı masası beni huzursuz etti, acıttı beni masa. Birçok şiir kitabını elden geçirdim, kiminin tamamını, kiminin yarısını okudum, kimindense birkaç dize okuyup altını çizdim. Sonra işte, yüreğim sıkıştı, kısa bir müddetliğine de olsa orta verdim şiire.
Gerçi sanatın, şiirin uygunlaştırıcı gücünden, tam da bu türlü vakitlerde şiir okumanın, şiir hakkında yazmanın kıymetinden kelam edilebilir. Antakya’daki kamyonları görmeseydim, tahminen ben de katılabilirdim bu niyete. Her ne kadar şiir güzelleştirmez, bilakis şiir yarasını gösterir beşere, hatta, kabuk bağlamaya yüz tutmuşsa bir yara, şiir o kabuğu kaldırır, tekrar kanatır. Zira uygunlaşan, hatta gereksiz yere, durduk yerde uygunlaşan değil, yarasıyla yüzleşebilen insan birey olabilir, yarasıyla yüzleşebilen toplum toplum olabilir lakin, diye düşünsem de, tekrar de inanabilirdim. Belki…
Açıkçası, şiirin uygunlaştırıcı gücüne inancım sarsıldı zira Antakya’ya girdiğimiz anda kamyonlarla karşılaştık biz. Bir değil, iki değil, on değil… Sayısız kamyon. Cahit Külebi’nin o güzelim “Kamyonlar kavun taşır” dizesi geldi aklıma. Kamyonların kavun taşıdığı günlerden moloz taşıdığı günlere savrulmuştuk işte. Antakya yerle bir olmuştu, Antakya kalmamıştı ve kimse aksini argüman edemez, devlet tüm gücüyle oradaydı. Haydi devlet demeyelim de hükümet diyelim buna, iktidar diyelim. Üstümüze TOMA’larını gönderenler, bu defa kamyonlarını göndermişti. Oradaki dostlarla kucaklaştık, sarıldık birbirimize. Müellif ve tabip dostum Ayşegül Tözeren basın açıklamasında, “Bizler Bergamalı Galenos ile İstanköylü Hipokrat’ın bilimsel temelini attığı bu topraklarda binlerce yıldır âlâ hekimlik yaptık, yapıyoruz, yapacağız,” dedi. Sonra onlarca doktor ve muharrir, Türk Tabipleri Birliği’nin kurduğu bir çadırda sıhhat hizmeti veren istekli tabipleri ziyaret ettik. Yanındaki çadırda da bayan sıhhati ile ilgili çalışan gönüllüler vardı. Elbette bunlarla sonlu değildi. Sivil inisiyatiflerin kurduğu, birçok istekli doktorun, diş doktorunun canla başla çalıştığı sıhhat çadırları vardı Antakya’nın çeşitli bölgelerinde. Canla başla yemek hazırlayan, su taşıyan, çocuklara eğitim veren sivil toplum örgütleri, kimi siyasal partilerin gönüllüleri, dayanışma için koşup gelen aktivistler vardı. Bir de moloz taşıyan kamyonlar. Antakyalı şair Edip Yeşil, “Antakya’nın taşı, suyu, insanı, bugünleri ve yanında yer alıp ona yine ömür verenleri asla unutmayacak. Gitmedik, buradayız,” dedi. Yanımızda getirdiğimiz 3 M maskelerimizi takmış, dinliyorduk onu. Asbestin kokusu olur mu bilmiyorum lakin kesif bir koku vardı havada. Kavun yoktu bu kentte, moloz vardı. Yıkılan binaların enkazları süratle kamyonlara yükleniyor, yıkılmayan lakin savaş sinemalarından aşina olduğumuz o bombalanmış kentlerin imgelerini andıran, delik deşik biçimde ayakta kalan binalar da yıkılıp kamyonlara yüklenmeyi bekliyordu. Yine gelecektik, sık sık gelecektik ve Antakya’yı kültürle, sanatla ayağa kaldırmak için elimizden geleni yapacaktık. Kelam verdik. Latife Tekin’in söylediği üzere, “Antakya küllerinden tekrar doğacak”tı, bundan emindik. O esnada kamyonlar moloz taşıyordu ve asbest tozu, maske falan dinlemeyip genzimizi yakıyor, ciğerlerimize doluyordu. İçimdeki şiir, o esnada son dizelerini de söyledi ve bitti: “Yine kamyonlar kavun taşır// Ancak içimde müzik bitti”.
. HİÇBİR ŞEY OLAĞAN DEĞİLKEN OLAĞANA DÖNEN İNSAN ANORMALDİR
Sokaklardaki molozlar azaldıkça olağana dönüyordu galiba Antakya. O denli diyorlardı. Elli, elli beş gün öncesine oranla daha az açlık, daha az susuzluk, daha az soğuk vardı, daha ne olsundu. Normali gördüm orada. Bize olağan denen şeyin ne olduğunu. Şu “sanat iyileştirir” kelamına de “normale dönmek” kelamına de pandemide aşina olmuştuk ancak ne palavra söyleyeyim, ikisine de pek ısınamamıştım. Hiçbir şey olağan değilken olağana dönen insan anormaldir bence. Tekrar sarıldık dostlarla, tekrar kucaklaştık ve ölülerin sayılamadığı bir yerden yola çıkıp ölülerin sayılamadığı öbür bir yere gerçek gitmeye başladık. Aslında, hiçbir yere gidemediğimizin hepimiz farkındaydık. Zira “dağılmış pazar yerlerine benziyor artık istasyonlar/ Ve dağılmış pazar yerlerine memleket/ Gelmiyor içimden hüzünlenmek bile” demek istiyorduk tahminen lakin ağzımızı bıçak açmıyordu. Edip Cansever’in bu dizeleri yazdığından beridir değişen bir şey yok, hâlâ hiç kimse şiirin sonunu getiremiyor memlekette. Şiirin sonunu getirebilmek için birinin çıkıp son dizeyi söylemesi, “Mendilimde kan sesleri” demesi gerekir. Burada kimsenin mendili yok. Ayağına ayakkabı, sırtına kaban, çocuğuna verecek mama bulamayanların sayısı hâlâ, ne yazık ki epey fazla. Mendil kimin umurunda?
Ölülerin sayılamadığı yer, dedim de aklıma geldi. Çok değil, birkaç yıl evvel söylenmiş olsa, evvel ben karşı çıkardım şu anda kurduğum cümleye. Ölüler sayılmaz, derdim. Onlar birer sayı değil, birer can derdim. Her meyyitin yaşadığı hayatı, anılarını, hasretlerini, beklentilerini, başlarını okşadıkları çocukların bakışlarını, dizlerine yattıkları annelerin yüzündeki hüzünlü kırışıkları toplasan, üst üste koysan, dünyanın çatısı alçak gelir, kozmosa yayılırlar, derdim. Artık ise bir gecede kaybettiğimiz insanlarımızın, canlarımızın sayısını merak ediyoruz. Elli bin diyorlar. Kaçla çarpmamız gerekiyor bu sayıyı, dörtle mi, beşle mi, altıyla mı, bilmiyoruz.
İnsanları yaşatmayı beceremeyen, ölmek üzere olanları kurtaramayan, üstüne üstlük ölülerin sayısını saklayan ya da, en kötüsü bu tahminen de, ölülerini sayamayanların ülkesi burası. Kaç bireydik 5 Şubat’ta, kaç kişi kaldık artık, bilmiyoruz. Şiir yazmak gelmiyor içimizden, müzik söylesek de, kısık sesle, hüzünlü müzikler söyleyebiliyoruz en fazla. Yani iyileşemiyoruz. Hepimiz olağana dönmek istiyoruz, ona kuşku yok. Lakin olağan nedir, nasıl bir şeydir, artık hiçbirimiz bilmiyoruz.