Washington, 14 Mayıs seçimlerine geri sayımın başladığı Türkiye’deki gelişmelerin an be an takip edildiği başkentlerin başında yer alıyor.
ABD’nin saygın niyet kuruluşu Alman Marshall Fonu’nun Lider Yardımcısı Ian Lesser, bunun nedenlerini DW Türkçe’den Bedel Akal’a anlattı.
Geçmişte ABD Dışişleri Bakanlığı’nda Türkiye’den sorumlu siyasi planlama takımında yer alan ve Türkiye bahislerinde en tecrübeli Amerikalı uzmanlardan biri olarak görülen Ian Lesser, “Türkiye’deki seçim süreci Washington tarafından büyük bir ciddiyet ve dikkatle izleniyor zira seçimler, çok alışılmış ki öncelikle Türkiye ve Türk halkı için lakin birebir vakitte ABD başta olmak üzere, Türkiye’nin milletlerarası partnerleri için büyük değere sahip” dedi.
WASHINGTON’UN BEKLENTİLERİ
Lesser, Washington’da Türkiye’deki seçimlerin “Türk demokrasinin canlılığını ispatlar nitelikte” ve “adil” olması konusunda beklenti bulunduğunu vurgularken, ayrıyeten seçimlerden sonra Türkiye ile bağlarda yeni bir sayfa açılabilmesinin de umut edildiğini kaydetti.
“Kazanını kim olursa olsun seçimler son yıllarda berbatlaşan ABD-Türkiye bağlantılarına mümkün olduğu ölçüde reset atmak için değerli bir fırsat sunabilir” diyen Lesser, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın iktidarda kalması halinde, ABD idaresinin uzlaşı sağlanması mümkün alanlarda görüş ayrılıklarını gidermeye, bu yolla alakaları olabildiğince istikrarlı bir istikrara oturtmaya çalışacağını kaydetti.
‘KILIÇDAROĞLU DAHA ESASLI BİR DEĞİŞİM FIRSATI SUNAR’
Millet İttifakı’nın adayı Kemal Kılıçdaroğlu’nun galibiyetinin ise Türk-Amerikan alakalarının yine güçlenmesini sağlayabilecek daha esaslı bir değişim için fırsat sunabileceğini belirten Lesser, şu değerlendirmeyi aktardı:
“Washington ile Ankara ortasındaki güvensizlik ve Türk kamuoyunda ABD’ye duyulan güvensizlik, ABD ile Türkiye ortasındaki görüş ayrılıkları doğal ki birden yok olup gitmeyecek. Ancak Kılıçdaroğlu’nun seçilmesi daha yapan bir başlangıç yapma imkanı sunar. Ukrayna’daki gelişmeler, NATO’ya üye olmanın ve bu ittifakın sağladığı güvenlik garantilerinin ne kadar kıymet taşıdığını gözler önüne seriyor. Lakin bu güvenlik garantileri Türkiye tarafından çantada keklik olarak da görülmemeli. Zira bunlar büyük ölçüde siyasi işbirliğine dayanıyor. Kanımca bu nedenle seçimler sonrasında Türkiye, son yıllarda Batı ile berbatlaşan bağlantılarını onarmaya çalışacaktır.”
Amerikalı uzman Lesser ayrıyeten ABD ile işbirliğini uygunlaştırma vaadinde bulunan Kılıçdaroğlu’nun seçim galibiyetinin bilhassa ABD Kongresi’nin Türkiye’ye yönelik tavrında büyük değişimi beraberinde getirebileceğine işaret etti.
MUHALEFETİN GALİBİYETİ F-16 DÜĞÜMÜNÜ ÇÖZER Mİ?
Son yıllarda pek çok krizin yaşandığı ABD-Türkiye bağlantılarında büyük ölçüde “al-ver” diplomasisi olarak isimlendirilen, transaksiyonel ilgi formatı öne çıkıyor.
Erdoğan’ın Finlandiya’nın NATO üyeliğine onay vermesi ve Rusya’ya uygulanan yaptırımlara uymaya dönük adımlar atması karşılığında Biden idaresinin geçen hafta Ankara’nın F-16’ların modernizasyonu için taleplerinin küçük bir kısmına, 250 milyon dolar fiyatındaki ekipman talebine yeşil ışık yakması, Ankara-Washington sınırında yürüyen al-ver diplomasisine örnek olarak gösteriliyor.
Ancak Türkiye’nin asıl talep ettiği 20 milyar dolarlık F-16 satış ve modernizasyon talebi Kongre’nin muhalefeti nedeniyle hâlâ rafta. Biden idaresinin, Türkiye’nin seçimlerden sonra İsveç’in NATO üyeliğini onaylaması halinde bu talebinin karşılanması tarafında ek adımlar atabileceği belirtiliyor.
Kılıçdaroğlu’nun kazanması ve yeni hükümetin demokraside, dış siyasette yapan adımlar atması durumunda ise Kongre’nin Türkiye’nin hava kuvvetlerini modernize etme talebine yeşil ışık yakmakta daha esnek hareket edebileceği kaydediliyor.
HALKBANK SANCISI
Bu ortada ABD Yüksek Mahkemesi 19 Nisan’da Halkbank davasıyla ilgili olarak zamanlaması ve içeriği dikkat cazibeli bir karara imza attı.
Mahkeme, Halkbank’ın ABD’de yargılanamayacağı istikametindeki itirazını reddetti, Halkbank’ın bu itirazını dayandırdığı Yabancı Devlet Dokunulmazlığı Maddesi’nin (FSIA) cezai kovuşturmalarda uygulanamayacağına hükmetti.
Ancak mahkeme birebir vakitte Halkbank’ın “teamül hukuku kapsamında yargılanamayacağı” itirazını dikkate alarak, belgeyi teamül hukuku bakımından yine incelemesi için İkinci İstinaf Mahkemesi’ne iade etti.
Siyasi gözlemcilere nazaran, İran yaptırımlarının delinmesi nedeniyle Halkbank’a karşı ABD’de süren ve 20 milyar dolarlık bir cezaya yol açabileceği belirtilen dava, Amerikan idaresinin Erdoğan üzerinde tuttuğu “Demokles’in kılıcını” andırıyor.
Politik risk danışmanlığı hizmeti veren Teneo’nun Eş Başkanı ve küresel risk uzmanı Dr. Wolf Piccoli, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, “Bu, yakın tarihte yaptırımları kasıtlı bir biçimde delmek için girişilen en büyük organizasyon” dedi.
Yargılama süreci takvimine ait belirsizliğin sürdüğünü, lakin verilecek kararın sonuçlarının hem siyasi hem de ekonomik açıdan büyük değer teşkil edebileceğine işaret eden Piccoli, “Halkbank’ın hatalı bulunması, Ankara’da iktidarda kim olursa olsun, Türk hükümeti ve Türkiye’nin imajı açısından utanç verici olacaktır. Ayrıyeten, milyarlarca doları bulacak bir ceza ihtimali, hem Türk iktisadına hem de Türkiye’nin en büyük ikinci bankasına ziyan verme ihtimalini doğurabilir” diye konuştu.
BIDEN İDARESİNE TÜRK DEMOKRASİSİNE DAYANAK ÇAĞRISI
Türk siyaset sahnesindeki gelişmeleri yakından izlendiği ABD’de, Biden İdaresi’ne, “Demokratik bir Türkiye’yi” destekleme” davetleri da yapılıyor.
Bu davetlerden biri de, ABD’nin eski Ankara Büyükelçisi Eric Edelman ve Demokrasileri Savunma Vakfı (FDD) kıdemli uzmanı Sinan Ciddi’nin imzalarını taşıyor.
Edelman ve Önemli, birlikte kaleme aldıkları ve The National Interest’te yayımlanan yazıda, “Mevcut şartlar altında, özgür ve adil seçimler yapılsa, Erdoğan’ın Kemal Kılıçdaroğlu karşısında kaybedeceği kesin. Lakin seçimlerin özgür ya da adil olacağı kesin olmaktan uzak” görüşü aktarılıyor.
“Demokratik bir Türkiye’nin varlığını sürdürebilmesi, ABD’nin çıkarınadır” tabirlerine yer verilen ve tekrar Batı İttifakı’nın sağlam ve ayrılmaz bir kesimi olabilmesi için Türkiye’de demokratik bir iktidar değişikliğinin gerekli olduğuna işaret edilen yazıda, “Washington, Türkiye’de demokratik seçimlerin desteklenmesi için güçlü bir davet yapmalıdır” denildi.
‘RUSYA’NIN MÜMKÜN MÜDAHALESİ TEŞHİR EDİLSİN’
Sinan Önemli, Edelman ile birlikte neden bu türlü bir yazı kaleme aldıklarını DW Türkçe’ye anlattı.
Ciddi, “Erdoğan’ın Türk demokrasisine verdiği ziyan ve tahribatın artık askeri darbelerin verdiği ziyandan daha fazla olduğunu düşünüyorum. Erdoğan iktidarı artık yalnızca Türkiye’nin demokratik geleceği için bir tehdit oluşturmuyor, AKP iktidarı birebir vakitte Türkiye’nin bölgesinde ve dünyada var olan yahut gelişmekte olan antidemokratik kampı cesaretlendirici tesirde bulunuyor. Erdoğan’a emsal idareler, dünyada İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana oluşturulan saydam, şeffaf, topluma hesap verebilen idare üslubuna karşı cephe oluşturuyorlar” diye konuştu.
“Peki, ABD Türkiye’de seçimlerin adil ve özgür olması için nasıl dayanak verebilir” sorusunu yanıtlayan Sinan Önemli, şunları kaydetti:
“ABD idaresi, Rusya’nın seçimlere müdahalesi ile ilgili olarak elinde ne kadar bilgi varsa, hem Türkiye’de iktidara, hem de muhalefete vermelidir. Rusya Federasyonu, 2016’dan itibaren Amerikan seçimlerine ve bütün Batı demokrasilerindeki seçimlere, açıkça müdahale etti ve bu ispatlandı. ABD ve Batılı devletler muhtemelen bu hususta artık çok bilgi sahibi ve bu bilgiler Türk devleti, Yüksek Seçim Kurulu ve sivil toplum ile paylaşılmalı, nasıl tedbir alınması gerektiği konusunda da telkinlerde bulunulmalı. Batı’nın Türkiye’de seçimlerin özgür ve adil yapılması için sunabileceği en kıymetli dayanak budur. Rusya’nın ataklarının teşhir edilmesi gerekir.”
Aynı vakitte ABD’nin Deniz Piyadeleri Üniversitesi’nde öğretim vazifelisi olan Sinan Önemli ayrıyeten ABD İdaresi’nde Erdoğan’ın bir beş yıl daha iktidarda kalacağı istikametinde bir öngörünün var olduğu bilgisini de paylaştı.
“Biden idaresinde, problemli olsa da Erdoğan ile münasebetleri direktörün formülünün bulunduğu kanaati var” diyen Önemli, “Bu formül de, ‘Bakın Finlandiya’nın NATO’ya girmesini sağlayabildik, karşılığında da Ankara’yı küçük F-16 modernizasyon paketiyle kısmen ödüllendirdik’ diye anlatılıyor. Ayrıca seçimleri kazanması halinde de Erdoğan’ın ABD’ye İsveç’in NATO üyeliği, S-400’lerin üçüncü bir ülkeye transfer edilmesi üzere, ilgileri olağanlaştırmaya yönelik adımlar atacağı iletisini verdiği istikametinde duyumlar da var” dedi.
TÜRKİYE DEMOKRASİSİ İÇİN SON FIRSAT MI?
Öte yandan kimi Batılı uzmanlar, seçimlerin Türkiye için “tarihi” kıymete sahip bir yol ayrımını temsil ettiğine, seçmenlerin oylarıyla demokrasi ile otokrasi ortasında bir tercih yapacaklarına, bu tercihin birebir vakitte Türkiye’nin memleketler arası siyaset sahnesindeki pozisyonunu, jeopolitik kimliğini de etkileyeceğine dikkat çekiyorlar.
Ancak ABD’li Brookings Enstitüsü uzmanlarından Ömer Taşpınar, Erdoğan’ın göründüğü kadar güçlü, Türkiye’nin de Rusya ya da Çin üzere otoriter bir ülke olmadığı görüşünde.
‘ERDOĞAN KAZANSA DA KAYBETMEYE MAHKUM’
Taşpınar, Asia Times’ta yayımlanan tahlilinde, Batı’da Türkiye demokrasisinin olgunluğuna duyulan güvensizlik üzere Türkiye’de de Erdoğan’ın seçimleri kaybetmesi durumunda çekileceğine, barışçıl bir iktidar değişikliğinin mümkün olduğuna inanmakta zorlanan kesitler olduğuna dikkat çekerek, bunu “kaderci bir teslimiyet algısına” benzetti.
Aynı telaşlı yaklaşımın, bu seçimleri “Türkiye’nin diktatörlüğe kaymadan evvelki son şansı” olarak görenlerde de gözlemlediğine işaret eden Taşpınar, bunun “Türkiye gerçeklerini göz arkası eden bir yaklaşım” olarak nitelendirdi.
Taşpınar, “hiç olmadığı kadar güçsüz konumda” ve “varoluşsal bir mücadele” veriyor dediği Erdoğan için, “Devasa cumhurbaşkanlığı sarayını çevreleyen duvarların arkasındaki Erdoğan, gerçeklikten kopuk ve etrafı dalkavuklarla çevrili, yalnız bir adam” tabirlerini kullandı.
İnşa ettiği tek adam rejiminin Erdoğan’ı güçlendirmeye yetmediğine işaret eden Taşpınar, “Erdoğan 14 Mayıs’ta kazanırsa, bunu yönetme yetkinliği, ya da minimum fiyatı artırmak yahut emeklilik yaşını düşürmek üzere popülist siyasetleri sağlamış olmayacak. Kazanırsa şayet, çok fazla sayıda insan hâlâ onun siyaseten yenilemez olduğuna inandığı için kazanır” görüşünü aktardı. (DW Türkçe)