Abdullah Aren Çelik
Kemal Varol’un ‘Babamın Bağlaması’ romanının girişinde ölen bir babanın ardında bıraktığı duygusal bir boşluktan bahseder. Oğulun içinden geçen bu kelamlar tuhaf bir meçhullüğü, öfkeyi, çaresizliği, hüznü anlatır. Hislerin karışık olması sebepsiz değildir, babanın oğluna bıraktığı miras üzüntüyle hatırlanan anılar toplamından diğer bir şey değildir zira. “Babam, çocukluğumun ellerinden tutup tüm anılarımı bir anda yutan o puslu ve kapkaranlık ormana girdikten sonra ince ince bir yağmur başladı Kars’ta. Oradan çıkacağını umarak bir müddet çaresizce bekledim. Lakin sık çamların uzayıp gittiği orman çok geçmeden tamamıyla kararıp yok oldu. Yere yağmur yerine, mürekkebi dağılmış bir noktaya benzeyen tuhaf, yapışkan, hüzün kadar ağır bir üzüntü yağdı o andan sonra.”[1]
Bu kelamlar, romanın kahramanı Yusuf’un babası Heves Ali’nin vefatının akabinde düşündüklerine dair. Yusuf’un aklının karışık olması nedensiz değildir, zira kısa mühlet evvel hayatının bütün yanlışlarının toplamı olarak gördüğü babasını birlikte yaptıkları bir seyahatin akabinde kaybetmiştir. Heves Ali’nin oğlu Yusuf’la seyahat esnasında konuştuklarından ne bir suçluluk ne de bir af dileme görürüz. Yusuf’un öfkesinin nedeni bu sessizlikken, kederli olmasının nedeni düzgünlüğü ve berbatlığıyla kaybettiği babasına dair anılarıdır. Bu açıdan hem ‘Âşıklar Bayramı’ hem de ‘Babamın Bağlaması’nda baba ile oğul ortasında yaşanan sessiz bir çatışmaya tanıklık ederiz. Ancak ‘Babamın Bağlaması’nı sırf bu bağlamda pahalandırmak haksızlık olur.
EDEBİYATTA BABA OĞUL
Günümüz edebiyat yazınında baba oğul çatışmasına dair pek çok metin kaleme alındığını biliyoruz, bunun nedeni bu kadim sorunun sıcaklığını hiçbir vakit kaybetmemiş olmasıdır. Firdevsi’in Şahname’si, Sofokles’in Kral Oidipus’u, Orhan Pamuk’un Kırmızı Saçlı Kadın’ı, David Vann’ın ‘Bir İntihar Efsanesi’, Yusuf Atılgan’ın ‘Aylak Adam’ı, pek çok tarafıyla Oğuz Atay’ın ‘Tutunamayanlar’ı, Dostoyevski’nin ‘Karamazov Kardeşler’i bu çatışmaya dair yazılmış kimi örneklerdir. Varol’un Âşıklar Bayramı’nı da bu metinlerin yanına koyabiliriz. Firdevsi’nin ‘Şahname’sinde, edebiyat tarihi açısından epeyce kıymetli bir baba oğul müsabakası vardır. Savaş meydanındaki bu müsabaka baba oğul çatışmasının arkaik nedenleri hakkında çok şey söyler bize. Kitapta Rüstem ile Sohrap savaş meydanında üç defa karşılaşır, iki savaşçı da birbirlerinin kim olduğunu bilmeden savaşır. İkinci müsabakada Sohrap, gücünden etkilendiği Rüstem’in kılıcını düşürür ancak onu öldürmeye kıyamaz. Niyetli ayrılır savaş meydanından, bu durum Efrasyab’ın savaşçılarından Human’ın güzeline gitmez, Sohrap’ı ağır sözlerle eleştirir.[2]
Nitekim Human haklı çıkar, savaş meydanındaki üçüncü müsabaka Sohrap’ın vefatıyla sonuçlanır. Göğsünden aldığı yarayla yerde uzunluklu boyunca uzanan Sohrap’ın son kelamları edebiyat tarihi açısından bir tirada dönüşür adeta. “… Benim bu halimi gören şu ünlü pehlivanlardan biri, bu haberi ne yapıp yapıp Rüstem’e ulaştıracak. Ona: Sohrap öldürülerek cesedi hor bir durumda yerlere atıldı ve ölürken daima seni aradı’ Diyecektir. Bu kelamları duyan Rüstem yeterlice sersemleşti, dünya gözünde zindan kesildi. Dermanı kesilip kendini kaybetti, bayılıp yere yığıldı.”[3]
ERİL DÜNYANIN BİR TÜRLÜ TAMAMLANAMAYAN ERKEKLİĞİ
Sohrap’ın kelamlarından babası tarafından öldürüldüğünü anlarız. Emsal bir kıssa Sofokles’in ‘Kral Oidipus’unda karşımıza çıkar. Hatta Freud’un psikanalitik çalışması Oidipus Kompleksi’nin fikrini bu antik kıssadan aldığını biliyoruz. Bu örneklerden de anlaşılacağı üzere baba ile oğul ortasındaki çatışmayı anlatan pek çok öykü vardır, her ne kadar en bilindik olanları Rüstem ile Sohrep ve Kral Oidipus olsa da emsal öyküler epey fazladır. Hatta bu sıkıntı o denli kadimdir ki baba ve oğul ortasındaki çatışmanın kökeni Tevrat’a kadar uzanır. Her iki öyküde Kitab-ı Kutsalda geçen Salomon ve Abşalum anlatısına dayanmaktadır. Özü itibariyle “Baba-Oğul” çatışmasını toplumsal istikametiyle temel aldığı için ne Kral Oidipus, ne Rüstem ile Sohrap ne de misal bahisleri işleyen günümüz muharrirlerinin yazdıklarını bu öyküden bağımsız kıymetlendirebiliriz.
Babamın Bağlaması, Kemal Varol, Everest Yayınları, 212 S, 2022 Bu açıdan bakıldığında baba oğul çatışması geçmişe yanlışsız ilerledikçe sıkça karşımıza çıkan ve anlatısı hayli güçlü bir olgudur. Üstelik bu sorunlar geçmişe doğu ilerledikçe güçlü bir anlatının da kapılarını ortalar. O halde günümüz yazını benzeri mevzulara neden gereksinim duyar? Galiba bunun nedeni eril dünyanın bir türlü tamamlanamayan “erkekliğidir.”
İYİLEŞMEYEN ERKEKLİK
Her ne kadar ‘Babamın Bağlaması’, ‘Âşıklar Bayramı’nın devamı üzere yazılsa da mevzu itibariyle birinci kitaptaki üzere bir baba oğul çatışması yoktur. Hakikaten ikinci kitapta kaybolan babalık-erkeklik mefhumunun yerine öteki bir şey konduğunu görüyoruz; bu da babanın yitirilmesiyle keşfedilen erkekliktir. Bu noktada Varol’un ‘Babamın Bağlaması’nda erkeklik konusunu tartışmaya açtığını, bunu bir sorunun öznesi haline getirdiğini görüyoruz. Bu sıkıntıyı tartışan pek çok metin baba ve oğul ortasındaki çatışmayı ya babanın ya da oğulun mağlubiyeti üzerine kurar, lakin erkekliği tartışmaya açmaktan bilhassa uzak durur. Hâlbuki bu çatışmanın temelinde güzelleşmeyen “erkeklik” vardır. ‘Babamın Bağlaması’ romanı da sıkıntıyı bu açıdan gördüğü için başkalarından ayrışır. Hasebiyle öteki metinlerde baba ve oğul ortasında bir yenişememe hali varken ‘Babamın Bağlaması’nda iyileşemeyen bir erkeklik göze çarpar.
Nitekim Yusuf’un, Heves Ali’nin vefatından sonra düşündükleri buna dair bir ipucu verir bize: “Onu anlıyordum. Herkes üzere, güç vakitler geçirdiğimi, bu acıyı tek başıma göğüsleyemeyeceğimi, yalnız kalıp daha da kötüleşeceğimi düşünüyordu. Ancak ben gerçekten babamı kaybettiğim için mi berbattım, yoksa hayatım boyunca hafızamın içinde arbede edip durduğum o baba imgesinden artık mahrum kalacağım için mi kendimi çaresiz hissediyordum, bilmiyorum.”[4]
YUSUF’UN İÇİNE DOĞAN KARANLIK
Yusuf’un kaybettiğini düşündüğü şey hem babasıdır hem de babasının yokluğunda yerine koyduğu erkekliktir. ‘Âşıklar Bayramı’ndaki baba oğul çatışmasının yerini ‘Babamın Bağlaması’nda oğulun babasının cenazesini kaldıracak kadar yakınlaştığı ve üstesinden gelinmesi gereken bir erkeklik metaforuna bırakır. “Sen kendi hayatını yaşayacak, onun bunun koynuna girecek, bu lanet topraklarda keyfince dem süreceksin diye el kadarken terk ettin gittin lan beni!”[5]
Yusuf’un öfkesi yersiz değildir; itirazı babasının kurduğu eril dünyayadır. Akabinde Heves Ali’nin cenazesini kaldırır Yusuf, zira o artık babasının yokluğuyla bir birey, babasının eril dünyasının çelişkilerini yaşayan biridir. Nihayetinde babasının vefatıyla evvel kendini bulur, akabinde eksik kaldığı tarafıyla içindeki erkeklik mefhumuyla çatışmaya başlar. Heves Ali sarfiyat, oğlu Yusuf’un içinde babasına benzeyen öbür bir karanlık doğar; burası hesaplaşma yeridir. Bu karanlık, babayı oğuldan uzaklaştıran ve tıpkı vakitte vefatının akabinde dilek ettiği beşere yaklaştıran bir tamamlanmadır. Hakikaten ‘Babamın Bağlaması’nda Yusuf’un Aylın hakkındaki kanıları onun kendi içindeki bu karanlık boşluğa, bu eksik tarafa işaret eder. Baba gitmiştir, geride sırf o boşluğu dolduracak biri- bir şey kalmıştır; bu da Aylın olmalıdır. Ya da o denli sanır Yusuf. Ama roman git gide bu boşluğun bir aşkla dolmasını beklerken tam aykırısı olur, yakınlaşmak için uğraş sarf eden Aylın ile Yusuf bir türlü istek ettikleri kadar yakınlaşamazlar. Bunun nedeni babanın vefatının Yusuf’un içinde hala tamamlanmamasıdır. Münasebetiyle evvel babanın defnedilmesi gerekir.
Fakat bu defin toprakla buluşmasıyla değil gerçek manada babasının Yusuf’un içinde gömülmesiyle mümkün olur. Zira baba yani erkeklik, oğlunun içinde ölmediği sürece bu boşluk asla öbür bir şeyle doldurulamayacaktır; Aylın’la bile.
OĞULUN GÖZÜNDEN İÇİ BOŞALTILMIŞ ERKEKLİĞİN HİKÂYESİ
‘Babamın Bağlaması’, ölen babanın oğlu tarafından defnedilmek için çıkılan seyahati anlatır. Roman bu tarafıyla cenazesi taşınan bir babanın öyküsü üzere görünse de, temelinde bir oğulun gözünden içi boşaltılmış bir erkekliğin öyküsüdür anlatılan. Sonuç itibariyle her büyülü kıssada olduğu üzere baba ve oğulun çatışmasının sona ermesi, babanın oğulun içindeki karanlığa gömülmesiyle mümkün olabilir. Tahminen o vakit, bu kadim kıssalar de erkekliğin karanlık kuyusunda nihayete erer. Böylelikle babasının vefatıyla eksik kalan her oğul ‘Babamın Bağlaması’ndaki üzere kendisini tamamlayacağı öteki bir öykü bulur kendine.
[1] Kemal Varol, Babamın Bağlaması, Everest yayınları, S. 11
[2] Firdevsî, Şâhname, Kabalcı Yayınları, Çev. Prof. Necati Lugal, S.391
[3] Kemal Varol, Babamın Bağlaması, Everest yayınları, S. 393
[4] Kemal Varol, Babamın Bağlaması, Everest yayınları, S. 107
[5] a.g.e. s. 38