DNA NEDİR NE İŞE FAYDA? AKRABALARIMIZ HAKKINDA BİZE NELER SÖYLER?
DNA, bedeni inşa etmek ve biyolojik süreçlerini sürdürmek için kritik olan bilgileri içeren tüm canlı organizmaların hücrelerinde merkezi bir bileşendir. Bugün, yeni teknolojik gelişmeler sayesinde bilim adamları, uzun vakit evvel ölmüş insan ve öteki organizmaların kalıntılarından direkt DNA elde edebiliyorlar.
Antik DNA’yı okuma yeteneği, eskilerin ömürleri hakkında yeni gerçekleri öğrenmemize, günümüz organizmalarını şekillendiren genetik değişiklikleri incelememize ve büyüleyici evrimsel sorular hakkında yeni içgörüler edinmemize imkan tanır. Örneğin, Neandertaller nasıl evrimleşti ve mamutların soyu neden tükendi.
Antik DNA sayesinde, görünüşleri hakkında neredeyse hiçbir şey bilinmemekle birlikte, gizemli bir arkaik insan kümesi keşfedildi. Epigenetiğe bakılarak ek kıymetli bilgiler ortaya çıkarılabilir, genlerin çalışma formunu etkileyen sistemlerdir. Örneğin, epigenetik yoluyla, çağdaş insanın ses kutusunun (resmi olarak gırtlak olarak adlandırılır) yapısında, muhtemelen varlıklı sesler üretmemize ve karmaşık bir lisan geliştirmemize müsaade veren büyüleyici değişiklikleri belirledik. Kadim DNA ihtilali bize yıllar evvel meydana gelen olaylar hakkında bilgi edinmemiz için yeni araçlar sağlıyor.
ANTİK DNA’YI OKUMAYI ÖĞRENMEK
DNA Bedenimizdeki her hücrede bulunan uzun bir molekül. Bu kalıtsal gereçtir ve bedeni inşa etmek ve ömür süreçlerini sürdürmek için gereken kıymetli bilgileri içerir. DNA, dört tip yapı taşından oluşan uzun bir zincirdir. Tabiattaki en olağanüstü şeylerden biridir. Küçücük bir molekül olmasına karşın birkaç atomdan oluşan unsurun en küçük kısmı. Etrafımızdaki birden fazla materyal nihayetinde birçok molekülden yapılmıştır. Yeterli bilinen moleküllerin örnekleri şunlardır: su, karbon dioksit, tuz ve DNA. Çıplak gözle görülemeyen, tek bir hücreden bir canlının yaratılması ve biyolojik süreçlerinin sürdürülmesi için gerekli tüm bilgileri içerir. DNA’yı, gen ismi verilen kitaplarında bedenimizde gerçekleşen çabucak hemen her süreci çalıştırma talimatlarını içeren devasa bir kütüphaneye benzetebiliriz. DNA, yalnızca dört harf içeren genetik kod ismi verilen bir lisanda yazılmıştır. DNA’nın lisanını nasıl çözeceğimizi bilirsek, bedenimizin nasıl çalıştığını daha yeterli anlayabiliriz. Bu nedenle, bir DNA molekülünün harf dizisini okumak için çeşitli metotlar geliştirilmiştir. Bir DNA molekülünü oluşturan yapı taşlarının sırasını okuma. Bu prosedür ekseriyetle DNA dizisinde saklanan bilgilerin şifresini çözmek için gerçekleştirilir.” Vakitle, DNA dizilimi verimli, süratli ve nispeten ucuz hale geldi ve bugün on binlerce insanın ve on binlerce diğer organizmanın DNA dizilerini okuduk.
DNA dizileme yeteneği, daha evvel bilim kurgu olarak kabul edilen yeni araştırma olasılıklarını açar. Bu büyüleyici olasılıklardan biri, antik DNA’nın incelenmesidir. Geçmişte yaşamış insan yahut öteki organizmaların kalıntılarından elde edilen DNA.. Bu, yıllar evvel ölen organizmaların kemiklerinden ve öbür kalıntılarından alınan DNA’yı sıralamak manasına gelir. Bu, DNA moleküllerinin çok kararlı olmasına ve içlerinde kodlanan genetik bilginin bir milyon yıla kadar bile korunabilmesine dayanır. Kadim geçmişi incelemenin çok kuvvetli bir misyon olduğu anlaşılmalıdır. Arkeologlar, eski insanların geride bıraktığı araçları araştırmaya, jeologlar ise kıtaların ve okyanusların nasıl değiştiğini anlamaya çalışıyor. Lakin birçok başarısına karşın, “mamutların jenerasyonu neden tükendi?” yahut “insanlar ne vakit lisan geliştirdi?” üzere temel soruları yanıtlamak hala sıkıntı. Antik organizmaların DNA’sını dizileme yeteneği, daha evvel yanıtlayamadığımız sorulara karşılık vermemiz için yeni fırsatlar sunuyor.
İlk antik DNA dizilerinde birçok yanılgı olduğu için başlangıç zordu. Lakin, adım adım sonuçlar çok daha sağlam hale geldi. Birinci değerli muvaffakiyet, 1984’te Russel Higuchi ve işbirlikçilerinin, 150 yıl evvel soyu tükenmiş bir zebranın eski bir akrabası olan bir bataklığın DNA’sının küçük bir kesimini dizilemeyi başardıklarını bildirdikleri vakit yayınlandı. O vakitten beri, giderek daha fazla antik DNA dizisi yayınlandı ve bugün yüzlerce insanın, Neandertaller üzere arkaik insanların genetik gerecine erişebiliyoruz.Avrupa, Asya ve Orta Doğu’da yaygın olan ve yaklaşık 30.000 yıl evvel soyu tükenmiş bir küme arkaik insan. İsmini, birinci kalıntılarının bulunduğu Almanya’daki Neander vadisinden almıştır. Mamutlar ve dev tembel hayvanlar üzere son buzul çağından (on binlerce yıl evvel meydana gelen) hayvanlardan ve Mauritius’taki dodo üzere çok yakın vakitte yok olan hayvanlardan, binlerce yıl öncesinden gelen ziraî eserlerin, Avustralya’daki Tazmanya kurdu ve Kuzey Amerika’daki yolcu güvercini.
NEANDERTALLERİN ÖYKÜSÜ NEDİR?
Günümüzde, dünyadaki tüm beşerler, ekseriyetle “modern insanlar” olarak isimlendirdiğimiz tıpkı kümeye aittir. Fakat yaklaşık 30.000 yıl öncesine kadar bize paralel öteki insan kümeleri da vardı. En bilinenleri Neandertallerdir. Neandertaller Avrupa, Asya ve Orta Doğu’da on binlerce yıl yaşadılar. Birebir vakitte, çağdaş beşerler Afrika’da gelişti. İki küme fakat çağdaş beşerler Afrika’dan çıkıp öbür kıtalara yayılmaya başladığında bir ortaya geldi. İki insan kümesi ortasındaki müsabakaların tabiatı hala bir gizem, lakin sonuncu sonuç âlâ biliniyor – Neandertallerin jenerasyonu uzun vakit evvel yok olurken biz hala buralardayız. Neandertaller genel olarak bize çok benziyorlardı, lakin tekrar de kimi farklılıklar sergilediler. Örneğin, daha alçak ve biraz uzamış bir kafatasları, biraz daha büyük bir beyinleri, çıkıntılı bir yüzleri, daha büyük dişleri ve daha geniş kemikleri vardı. Tüm bunlar, yıllar boyunca bulunan birçok Neandertal iskeletinde görülebilir. Aslında, onlar hakkında bildiklerimizin birden fazla iskeletleriyle ilgilidir, zira iskelet kesimleri vefattan sonra başka dokulardan çok daha düzgün hayatta kalır. Bununla birlikte, bu kadar çok iskelet hala pek çok büyüleyici soruyu cevaplayamadı – Neandertaller çağdaş insanlara misal bir lisan geliştirdiler mi? Kültürleri var mıydı? Şayet öyleyse, kültürleri nasıl görünüyordu? Onlarla aramızdaki müsabaka şiddetli mi yoksa barışçıl mıydı? Bizim yüzümüzden soyu mu tükendi? Neandertaller ve çağdaş beşerler birlikte mi yavru üretti?
Neandertallerin kalın kaş çıkıntılarına ve büyük çenelerine ve çağdaş insanın daha yüksek alnına dikkat edin. Her iki insan kümesinin beyninin hacmi benzeriydi, fakat Neandertal beyni daha uzun ve düzdü.
Antik DNA ihtilali Neandertalleri atlamadı. Yıllar geçtikçe, dünyanın farklı yerlerinde bulunan Neandertal kalıntılarından giderek daha fazla DNA dizilebiliyordu. 2014 yılında Svante Pääbo ve meslektaşları, on binlerce yıl evvel Sibirya’da yaşamış bir Neandertal’in birinci yüksek kaliteli DNA dizisini yayınladılar. Neandertal DNA’sının %99,7’sinin bizimkiyle birebir olduğunu buldular. Pek çok araştırmacı, %0,3’lük farkın biyolojik manasının ne olduğunu anlamaya çalışıyor. Örneğin, Neandertallerin MC1R isimli bir genin biraz farklı bir versiyonuna sahip olduğu gösterildi. Bu gen cilt ve saç renginden sorumludur. Araştırmacılar, bu genin Neandertal versiyonunun muhtemelen açık cilt ve kırmızımsı saçlara yol açtığını düşünüyor. Bu nedenle, son yıllarda Neandertallerin çizimlerinde ve onarımlarında sanatkarlar saç rengi olarak çoklukla kırmızıyı kullanmışlardır. Neandertal saçına ve derisine sahip olmadığımız için bu bilginin arkeolojik bulgulardan çıkarılamayacağını unutmayın.
Peki ya bizimle onlar ortasındaki etkileşim? Avrupa, Asya ve Amerika’daki çağdaş insanların DNA’sının kabaca %1-2’sinin Neandertallerden geldiği ortaya çıktı. Bu, Neandertallerin ve çağdaş insanların çiftleştiği ve melez çocukları doğurduğu manasına gelir. Çoğumuz aslında bu eski melezlerin yavrularıyız.
DENİSOVALILAR—GİZEMLİ AKRABALARIMIZ
Antik DNA’nın şaşırtan öykülerinden biri bizi Sibirya’daki Denisova mağarasına götürüyor. Araştırmacılar orada küçük bir serçe kemiği kesimi ve Neandertallere ilişkin olduğunu düşündükleri birkaç diş buldular. Lakin DNA’yı dizilediklerinde, hem Neandertallerden hem de çağdaş insanlardan değerli ölçüde farklı olduğu ortaya çıktı. Sonuç olarak, araştırmacılar bunun daha evvel bilinen her şeyden farklı yeni bir insan kümesi olduğu sonucuna vardılar ve bu insanlara “ Denisovanlar ” ismini verdiler.Asya’da yaygın olan ve soyu tükenmiş bir öteki arkaik insan kümesi. Denisovalıların tam bir iskeleti bugün itibariyle bulunamadı. İsmini, birinci kalıntılarının bulunduğu Sibirya’daki (Rusya) Denisova mağarasından almıştır.” Bu, bilim tarihinde birinci sefer yeni bir insan kümesinin varlığının sırf DNA’ya dayanılarak çıkarıldığıydı. Bugün bile Denisovalılar hakkında pek bir şey bilinmiyor – nasıl göründükleri, nasıl yaşadıkları ya da kültürel ve bilişsel yetenekleri nelerdi.
Denisovalı’nın DNA’sı, bu gizemli beşerler hakkında birkaç şey öğrenmemizi sağlıyor. Yerli Avustralyalıların (Aborjinler) ve yerli Yeni Ginelilerin ve yakın adaların genomlarında DNA’larının izleri bulundu. Bu nedenle, Denisovalıların sırf Sibirya’da değil, çağdaş beşerlerle tanıştıkları ve etkileşime girdikleri Asya’nın öbür yerlerinde de yaşamaları olasıdır. Denisovan DNA’sı günümüz Tibetlilerinde bulundu ve onlara yüksek irtifalarda yaşama yeteneği kazandırdı. Denisovan DNA’sı, günümüz Inuit insanlarında (Eskimolar) da bulundu ve onlara şiddetli soğukta yaşama yeteneği verdi. Bu bulgulara dayanarak, Denisovalıların yüksek rakımlarda ve soğuk sıcaklıklarda yaşamaya adapte olduklarına inanılmaktadır. Doğu Asya’nın çeşitli bölgelerinde, yıllar boyunca çağdaş insan olmayan insanlara ilişkin kalıntılar bulundu.
Aile Dizimi Nedir, Nasıl Yapılır? Zeytin Ağacı Dizisinden Sonra Travmalara Yeni Bir Bakış Açısı…