İris Cibre*
Çocuklar daima hudutları test ederler. Hem kendi sonlarını hem de hayatın sınırlarını…
İnat eder, tuttururlar, zira merak ederler, bu dünyanın hududu nedir diye. Ebeveynler ise genelde inançlı bir alan oluşturmak ismine çocuklarına limitler koyar. “Bak bu sonu aşarsan ziyan görürsün” derler. Lakin, kimileri vardır ki, çocukların tam bilakis o sonları aşmasına neden olur hatta teşvik eder. Nasıl mı? Olur olmaz her şeye “cız” diyerek…
Üstelik daha çok çocuğu korumak ismine değil de kendi rahatının bozulmaması ismine yasaklar.
Aile “hayır” dedikçe, çocuk daha da zorlar, “cız” dediği saçma ise, çocuk sonunda isyan eder ve inadına bariyerleri kırıp geçer.
İşte bizim iktisat idaresi neye “cız” dediğini bilmeyen, çocuğun güvenliği için değil de kendi rahatı bozulmasın diye ona buna yasak koyan ebeveyn üzere.
Dün tekrar piyasaların kapalı olduğu bir Cuma gecesinde “cız” dedi. Bu sefer şirketlere alenen dedi. Artık herkes bunun bir sermaye denetimi olup olmadığını tartışıyor. Ama, evvel ben başa dönmek istiyorum, 2018’e, yani bu bahsin aslında birinci tartışılması gereken noktaya…
Yine bir Cuma, Resmi Gazetede Türk Parasını Muhafaza Kanununun 32 sayılı kararında, yani dövizin ve sermaye hareketlerinin serbestisini sağlayan kararda bir bildirim ile değişiklik yapıldı. Değişiklikte, Türk vatandaşlarının hiçbir gayrimenkul, kiralama, leasing mukavelesini döviz ile yapamayacağı karara bağlanmıştı.
İşte biz o gün sarı öküzü kaptırmıştık aslında.
O periyotta de kur atakları yaşanıyor ve iktisat idaresi döviz talebini kısmaya çalışıyordu. Mecburî karşılıklarla oynuyor, bankalara tekrar talimat üzerine talimat gidiyordu. Sonrasında iktisat idaresi artık bu 32 sayılı kararı pek ciddiye almaz oldu.
Artık bankalar, yurt dışına döviz yollanırken 50 soru soruyordu, bankaların FX platformlarını kullanmak yasaklandı, 3.şahsa fatura ibraz etmeden döviz transferi yasaklandı, bankalara döviz talep edenlerin işlerinin zorlaştırılması talimatları gitti, döviz alımında kimlik ibrazı zarurî hale getirildi, ihracat yapanlar artık ihraç bedellerinin yüzde 40’ını TCMB’ye, yüzde 30’unu bankalara satmak zorunda aksi halde reeskont kredisi kullanamıyor derken artık şirketler bilanço etkini ya da yıllık hasılasının yüzde 10’u üzerinde döviz varlığı varsa kredi kullanamıyor.
Merkez Bankası 2018’den beri dövize örtülü olarak müdahale ediyor, müdahale ettikçe yani “cız” dedikçe piyasa limiti daha da zorluyor. Limit zorlandıkça yeni “cız”lar ile piyasa durdurulmaya çalışılıyor. Ama, hâlâ yasaklarla piyasanın durdurulamayacağı anlaşılmamış olacak ki gece yarısı bildirimlerinin sonu gelmiyor. Tam 4 sene, 4 senede türlü yasaklar, türlü kararlar ve yüzde 345 yükselen kur.
Artık Merkez’in gücü kalmamış olmalı ki, şirketlere biraz da piyasaya siz müdahale edin deniyor. Şirketler olağan ki Cuma piyasa kapalıyken ve dolar yüzde 5 düşerken müdahalede bulunamazdı fakat kredi vadesi bitenler yeni kredi kullanmak için türlü cambazlığa baş vuracaktır, birinci etapta da yüzde 10 sonuna gelmek için aşikâr ölçülerde satışta da bulunanlar olacaktır. Ancak, sürekliliği mümkün değil.
İthalata bağımlı, cari açığı rekor kıran ekonomimiz dövize bağımlı ve bu bağımlılığı şirketlere döviz sattırarak gideremez, aslında kuruluş hedefi kar etmek olan şirketler de bir yolunu kesinlikle bulur ve satış yapmak zorunda kalmadan ticari hayatına devam eder, metodunu bulamayan ise nakit akışını sağlayamaz, daima döviz satıp alarak sermayesini eritip iflasa kadar sürüklenebilir.
Bu karar ayrıyeten ithalat talebini, dövizini eritmek isteyen şirketlerin stok yoluna gitmesi ile, artırarak cari açığın yükselmesine ve dövizin piyasadan yeterlice çekilmesine, Eurobond ihraç eden firmaların geri alım yaparak dövizi yurt dışına çıkarmasına, küçük ve hatta orta ölçekli dış ticaret firmalarının yavaşlamasına ve bu kararların daha da ileri gidebileceği korkusunu başka tüm mevduat sahiplerine yaşatmasına neden olacaktır.
İşte bu ebeveyn bir yerde yanlış yapıyor olmalı ve bunu maaile öğreneceğiz…
Gelelim bu bir sermaye denetimi müdür değil midir tartışmasına;
Ekonomi idaresi, can havliyle batan gemiden kurtulmaya çalışan, cankurtaran kayığına binmeye uğraşan ve öteki arkadaşının üzerine asılıp onu da batıran yolcu üzere, sonrasında en az 5 sefer daha tadil edeceği bildiriler çıkararak, sermaye denetimi uygulamaya çalışmıyor.
Tamamının hedefi günü kurtararak seçimlere sağ salim ulaşmak ama gayesinin bu olması sonucu değiştirmiyor.
Tüm bu uygulamaların manası sermaye denetimidir. Ve her işe yaramayan denetim sonrası yeni kararlarla bir adım öteye taşınmak durumunda kalınıyor.
İşte tam burada başım karışıyor; hudutları zorlayan ve “cız” karşılığı alan yaramaz çocuk piyasa mı yoksa iktisat idaresi mi?
*Finansal Piyasalar Uzmanı