Türkiye’de kanuna nazaran, kişinin kendi kararıyla evlenebilmesi için 18 yaşını doldurmuş olması gerekiyor. Fakat 17’sini dolduranlar velilerin yazılı müsaadesi ile, 16’sını dolduranlar da hakim müsaadesiyle evlenebiliyor. Uygar Kanun’un 124. hususunda, “Erkek yahut bayan 17 yaşını doldurmadıkça evlenemez. Fakat hâkim fevkalâde durumlarda ve pek kıymetli bir sebeple 16 yaşını doldurmuş olan erkek yahut bayanın evlenmesine müsaade verebilir. İmkan bulundukça karardan evvel ana ve baba yahut vasi dinlenir” deniliyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran, 2020’de 16-17 yaşında resmi olarak evlenen erkek çocuk sayısı 726 iken bu sayı birebir yaştaki kız çocuklar için 13 bin 14. Yani 16-17 yaş kümesinde evlenen kız çocuk sayısı, erkek çocuk sayısının 18 katı. Lakin Türkiye’de resmi evlilik istatistikleri, imam nikahıyla gerçekleşen evlilikleri içermediği üzere, 16 yaşından küçüklerin evlendirilmelerine dair de bilgi içermiyor.
“Suna’nın Kızları” Araştırma Koordinatörü Dr. Aysel Madra, “Türkiye’deki en kıymetli problemlerden bir tanesi, elimizde gereğince bilgi olmaması. Resmi istatistiklere yansımayan ve 16 yaş altında olaylar olduğunu duyuyoruz lakin bunların ne kadar olduğunu bilmiyoruz. Elimizdeki resmi bilgilere baktığımızda bile sorunun çok büyük bir toplumsal cinsiyet boyutu olduğunu görüyoruz” diyor.
18 yaş öncesi evliliklerde dini nikah tercih ediliyor
Birleşmiş Milletler’e nazaran, çocuk yaşta, erken ve zorla evlilikler, çocukların eğitimlerini engelleyen, toplumsal, ruhsal, fizikî ve kültürel gelişimlerini sonlandıran ve özgürlüklerini kısıtlayan çocukların temel haklarına yönelik ihlallerden biri.
“Türkiye’de Çocuk Yaşta, Erken ve Zorla Evlilikler: 1993-2018 Türkiye Nüfus ve Sıhhat Araştırmaları Data Analizi” raporuna nazaran, çocuk yaşta evlenen çocuklar depresyon, riskli davranışlar ve intihar eğilimleri yaşıyor. Rapora nazaran, 18 yaşından evvel yapılan evliliklerde resmi evlenme yaşına ulaşmamış kız çocuklarının dini nikâh ile evlendirilmeleri tercih ediliyor. Anayasa Mahkemesi 2015 yılında resmi nikah kıymadan dini nikah yaptıranlara ve evlilik cüzdanını görmeden bu nikahı kıyan din görevlisine mahpus cezası verilmesini öngören Türk Ceza Kanunu’nun 230’uncu hususunun 5 ve 6’ıncı fıkralarını iptal etmişti. Türkiye 2018 Nüfus ve Sıhhat Araştırması, 20-24 yaş kümesinde 18 yaşından evvel yapılan evliliklerin yüzde 71’inde dini nikâhın evvel yapıldığını ortaya koyuyor. Birebir araştırma, çocuk yaşta evlenmiş 20-24 yaş kümesindeki bayanların yüzde 33’ünün birinci doğumlarını 15-17 yaşında yaptığını gösteriyor.
“Okullulaşmanın düşük olduğu bölgelerde zorla evlendirme oranları yüksek”
TÜİK datalarına nazaran, evliliğini 18 yaşından evvel yapan erkeklerin oranı yüzde 4,4 iken bayanların oranı yüzde 24,2. Çocuk yaşta evlilikler kız çocuklarının eğitimden sıhhate birçok alanda sorunlar yaşamasına yol açıyor. Okula devamlılık, kız çocuklarının evlenme yaşını öteleyebiliyor. Dr. Madra, “Kız çocukların okullulaşma oranlarının daha düşük olduğu bölgelerde ve vilayetlerde yeniden çocuk yaşta ve zorla evlendirme oranlarının daha yüksek olduğunu görüyoruz” diye konuşuyor.
Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) Türkiye’nin “Çocuk Yaşta, Erken ve Zorla Evliliklerin Sıhhat Riskleri ve Sonuçlarına Çok Dallı Yaklaşım” raporunda, ebeveynlerin ve çocukların eğitim seviyesi düştükçe erken yaşta evliliklerin oranının da artış gösterdiği tespiti yer alıyor. Rapora nazaran, eğitim seviyesi düşük, çocukluğunu kentsel yerleşim yerleri dışında geçirmiş olan kız çocukları erken yaşta evlenme riskine daha fazla maruz kalıyor. Sıhhat perspektifinden bakıldığında ise çocuk yaşta evliliklerin yol açabileceği en kıymetli problemler ortasında riskli gebelikler ve buna bağlı olarak anne-çocuk sıhhatine yönelik tehlikeli durumlar sıralanıyor.
Dr. Aysel Madra, kız çocuklarının çocuk yaşta, erken ve zorla evlendirilmelerinin önüne geçmek için hami önlemlerin kıymetine bilhassa dikkat çekiyor:
“Bu aslında bir çocuk güvenliği ve çocuk müdafaa sorunu. Varolan sistemlerin çok uygun uygulanması gerekiyor. Başta devlet kurumları olmak üzere kız çocuklarının güvenliğini sağlamakla yükümlü aktörlerin bu yükümlülükleri yerine getirmeleri kaide.”